پیشینة تاریخی:
به گفتة ابونعیم اصفهانی در صد و پنجاه واندی پس از هجرت، ایوب‌بن
زیاد به عنوان عامل خراج و سعیدبن‌منصور حمیری به عنوان امیر جنگ
از سوی منصور خلیفة عباسی وبه اصفهان گسیل شدند. پس از برکناری
سعیدبن منصور، ایوب‌بن‌زیاد که مسؤولیت جمع‌آوری مالیات و امور جنگ
را با هم عهده‌دارشده بود، در قریة خشینان منزل گزید و کاخی بر
کرانة رودخانة‌فرسان و در جوار آن مسجدی دارای مقصوره بنا نهاد و در
آنجامنبری قرار داد. وی همچنین برای تجار و کسبه و کارگران
طرح‌بازاری انداخت که در جنب یهودیه در مکانی معروف به‌صف‌التبانین
(بازار کاه فروشان) ساخته شد. در روزگار ولایت‌ایوب‌بن زیاد خانه‌های
یهودیه به خانه‌های قریة خشینان متصل‌شد. پس از برکناری ایوب،
اعراب قبیلة تیم که ساکن قریة طِهْران‌در حومة اصفهان بودند، مسجد
جامع‌بزرگی در یهودیه بنا کردند و در156 قمری منبر مسجد ایوب‌بن زیاد
را بدانجا انتقال دادند. یهودیه‌پس از بنای این مسجد جامع از طرف
صحرا گسترده شد و 15 ده به‌آن اضافه شد. با وسعت یافتن یهودیه،
مردم به توسعة مسجدپرداخته، بر آن اضافاتی نمودند که از جملة آنها
زمین‌های معروف‌به خصیب آباد بود که خصیب بن سلم به مسجد اضافه
کرد. در زمان‌خلافت معتصم عباسی و امارات یحیی‌بن عبدالله ابن مالک
خزاعی‌مسجد جامع تجدید بنا شد و مساحت آن با اضافاتی که از زمین‌ها
وخانه‌ها به آن ضمیمه گردید، افزوده شد.
سایر عناوین موجود
خصوصیات معماری و تزیینی مسجد جامع اولیه (قرن2ق)4
فلسفه وجود گنبد5
گنبد های مسجد جامع7
گنبد نظام الملک8
گنبدتاج‌الملک9
مسجد جامع اصفهان – مقاطع شمالی و جنوبی – دید بطرف شرق15
مسجد جامع اصفهان – مقطع شرقی و غربی – دید بطرف جنوب16
مقطع شرقی و غربی – دید بطرف جنوب17
مقطع شمالی و جنوبی – دید بطرف جنوب17
ایوان شاگرد – مقطع شرقی و غربی – دید بطرف جنوب19
گنبد مدرسه مظفریه – مقطع شرقی و غربی21
گنبد خواجه نظام الملک – مقطع شرقی و غربی – دید بطرف جنوب22
منابع :
1. دیولافوا ، ژان ، سفرنامه دیولافوا در زمان قاجاریه ، ترجمه و نگارش فره وشی ، چاپ دوم ، تهران ، کتابفروشی خیام ، 1361.
2. رفیعی مهر آبادی ، ابوالقاسم ،آثار ملی اصفهان ، چاپ اول ، تهران ، نشر آثار ملی ایران ، 1352
3.گدار ، اندره ودیگران ، آثار ایران ، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم ،چاپ سوم ، مشهد . موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی ، 1375
3. مشکوتی ، نصرت ا… ، بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، تهران ، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران ، بی تا
4. مهران ،محمود ،کارنامه ده سال خدمت سازمان ملی حفاظت آثار باستانی
ایران ، تهران ، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران ، 1355.
5. ویلبر ، دونالد نیوتن ، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان ، ترجمه
عبدا… فریار ، چاپ دوم ، تهران ، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ، 1365
6. نیکزاد امیر حسینی ،کریم ، “محراب گچبری مسجد جامع اصفهان ” ، نشریه
اداره فرهنگ استان دهم ( اصفهان ) ، سال دوم ، 1335 ، شماره 10.
7. هاکس ، مویت ایران ، افسانه و واقعیت ، ترجمه محمد حسین نظری نژاد و
دیگران ، چاپ دوم ، مشهد ، انتشارات آستان قدس رضویی ، 1370
8. هدایت ، صادق ، اصفهان نصف جهان ، تهران ، کتابفروشی خاور ، 1311
9. هنر فر ، لطف ا… ، گنجینه آثار تاریخی اصفهان ،چاپ دوم ، اصفهان کتابفروشی ثقفی ، 1350
